توسط : فری‌دایوینگ (Freediving) یا «غوص آزاد»، هنری از شیرجهٔ عمیق در آب بدون استفاده از تجهیزات تنفسی (مانند سیلندر اکسیژن) است. در این ورزش، فرد با یک بازدم عمیق و حبس آن در سینه، به زیر آب می‌رود و تا زمانی که اکسیژن موجود در ریه‌ها و بدن به پایان نرسد، زیر آب باقی می‌ماند. فری‌دایوینگ هم به‌لحاظ جسمی و هم روحی چالش‌های خاص خود را دارد و نیازمند تمرینات تنفسی و ذهنی عمیق است.
۱. تاریخچه و پیشینه
- مبدأ باستانی:
انسان‌ها از دوران باستان برای شکار مروارید، صدف یا غذا و همچنین اکتشاف دریا از روش‌های مشابه فری‌دایوینگ استفاده می‌کردند. در ژاپن، زنان صیاد مروارید موسوم به «آما (Ama)» قرن‌هاست که بدون تجهیزات تنفسی به اعماق دریا می‌روند. - رشد مدرن:
فری‌دایوینگ به‌عنوان یک ورزش رقابتی مدرن، در نیمهٔ دوم قرن بیستم شکل گرفت. افرادی نظیر انزو مایورکا (Enzo Maiorca) و ژاک مایول (Jacques Mayol) از پیشگامان ثبت رکوردهای عمق با یک نفس بودند. - نهادهای بین‌المللی:
سازمان‌هایی همچون AIDA (Association Internationale pour le Développement de l’Apnée) و CMAS (Confédération Mondiale des Activités Subaquatiques) قوانین مسابقاتی و ثبت رکوردها را تعیین می‌کنند.
۲. دسته‌بندی و تکنیک‌های فری‌دایوینگ
فری‌دایوینگ بسته به چگونگی فرو رفتن و استفاده از ابزارهای کمکی یا عدم استفاده از آن‌ها، در چند رشته انجام می‌شود. AIDA عمدتاً این رشته‌ها را به‌طور رسمی شناسایی می‌کند:
- Constant Weight (CWT) یا وزن ثابت
- شیرجه با پای‌فن (Fins) و بازگشت به سطح بدون تغییر وزنه.
- ورزشکار از همان وزنه و فن در هنگام پایین‌رفتن و بالا‌آمدن استفاده می‌کند و در مسیر صعود اجازهٔ کمک‌گرفتن از طناب را ندارد (تنها لمس طناب جهت ثابت‌کردن بدن یا توقف لحظه‌ای مجاز است).
- Constant Weight No Fins (CNF)
- همان وزن ثابت، اما بدون استفاده از هرگونه پای‌فن.
- یکی از دشوارترین رشته‌ها به‌شمار می‌رود؛ زیرا تمام حرکت رو به پایین و رو به بالا با حرکات دست و پا (مانند شنای قورباغه) انجام می‌شود.
- Free Immersion (FIM)
- ورزشکار فقط با کشیدن خود توسط دستانش از طناب، پایین می‌رود و با همان روش بالا می‌آید.
- معمولاً از هیچ پای‌فنی استفاده نمی‌شود و غواص اجازه دارد از طناب برای کشش در هر دو جهت استفاده کند.
- Variable Weight (VWT)
- با وزنه‌ای سنگین به عمق می‌رود، اما برای بازگشت می‌تواند از شناکردن یا کشیدن طناب کمک بگیرد.
- این رشته کمتر در مسابقات رسمی انجام می‌شود و بیشتر برای رکوردهای شخصی و نمایشی کاربرد دارد.
- No Limits (NLT)
- عمیق‌ترین و پرخطرترین نوع فری‌دایوینگ؛ ورزشکار با یک وزنهٔ سنگین به‌سرعت به عمق بسیار زیاد فرومی‌رود و سپس با بالابر (بالون هوا یا وسیلهٔ شناوری) به سطح آب بازمی‌گردد.
- رکوردهای باورنکردنی عمق (بیش از ۲۰۰ متر) در این رشته ثبت شده، اما خطرات آن هم بسیار بالاست.
۳. آمادگی جسمی و ذهنی
تمرینات تنفسی (Breath-Hold Training)
- یادگیری تکنیک‌های آرامش عضلانی، کاهش ضربان قلب، و به‌حداقل رساندن مصرف اکسیژن.
- تمرین آپنیا (Apnea Training) در خشکی: حبس دم یا بازدم برای مدت‌های مشخص و افزایش تدریجی آن.
تمرینات آبی
- تمرین در استخر برای عادت‌کردن به حبس نفس در حین شنا.
- یادگیری تکنیک‌های غواصی و پاکسازی (Equalization) گوش و سینوس‌ها.
آرامش روانی و مدیتیشن
- کنترل استرس و حفظ آرامش زیر آب، کلید افزایش ماندگاری و کاهش مصرف اکسیژن است.
- بسیاری از فری‌دایورها از تمرین‌های یوگا و مراقبه برای بهبود کنترل تنفس و ضربان قلب بهره می‌برند.
۴. تجهیزات فری‌دایوینگ
ماسک فری‌دایوینگ
- معمولاً کم‌حجم (Low Volume) طراحی می‌شود تا فشار داخل ماسک کمتر باشد و نیازی به مصرف زیاد هوا برای متعادل کردن (Equalize) نباشد.
اسنورکل (Snorkel)
- اغلب در سطح آب برای تنفس راحت استفاده می‌شود؛ اما در جریان شیرجه، معمولاً آن را از دهان خارج می‌کنند یا با خود نمی‌برند.
فین (Fin) یا مونوفین (Monofin)
- فین‌های بلند و انعطاف‌پذیر مخصوص فری‌دایوینگ یا مونوفین (یک بالهٔ واحد برای هر دو پا) جهت حرکت مؤثرتر.
سوئوت (Wetsuit)
- مخصوص فری‌دایوینگ با ضخامت مناسب (بسته به دمای آب) و طراحی چسبان برای کاهش مقاومت آب و حفظ دمای بدن.
وزنه (Weight Belt)
- جهت ایجاد تعادل شناوری (Buoyancy). مقدار وزنه باید با توجه به ضخامت سوئوت و چربی بدن تنظیم شود تا غریق در عمق دلخواه حالت خنثی (Neutral) داشته باشد.
۵. خطرات و ایمنی
- هایپوکسیا (Hypoxia)
- کمبود اکسیژن در بدن که می‌تواند منجر به گیجی، غش کردن (Blackout) و در صورت نبود کمک، غرق‌شدگی شود.
- شکست در پاکسازی گوش و سینوس (Barotrauma)
- ناتوانی در متعادل‌سازی فشار منجر به آسیب پردهٔ گوش یا دیگر صدمات فشاری می‌شود.
- از دست‌دادن کنترل ذهنی (Shallow Water Blackout)
- در عمق کم (نزدیک سطح) و هنگام صعود، تغییرات سریع فشار ممکن است باعث بیهوشی ناگهانی شود.
- توصیه ایمنی اصلی
- هرگز تنها شیرجه نزنید: همیشه با همراه (Buddy) در آب باشید تا در صورت بیهوشی یا مشکل، نجات‌دهنده حاضر باشد.
۶. چهره‌های مطرح فری‌دایوینگ
۶.۱. قدما و پیشگامان
- انزو مایورکا (Enzo Maiorca)
- ایتالیایی، از پیشگامان رکوردشکنی فری‌دایوینگ در دههٔ ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰.
- رقابت تاریخی او با ژاک مایول سوژهٔ فیلم معروف «The Big Blue» (ژان-لوک بسون) شد.
- ژاک مایول (Jacques Mayol)
- فرانسوی، نخستین کسی که توانست مرز ۱۰۰ متر را در فری‌دایوینگ بشکند.
- تأکید زیادی بر مدیتیشن و پیوند روحی انسان با دریا داشت.
۶.۲. ستاره‌های معاصر
- امبرتو پلیزاری (Umberto Pelizzari)
- ایتالیایی، در دههٔ ۱۹۹۰ چندین رکورد جهانی در رشته‌های مختلف (No Limits و Variable Weight) ثبت کرد.
- او یکی از بنیان‌گذاران سیستم آموزشی Apnea Academy است.
- هربرت نیش (Herbert Nitsch)
- اتریشی، «عمیق‌ترین مرد جهان» با ثبت رکورد ۲۱۴ متر در رشتهٔ No Limits (بعدها حتی به ۲۵۳ متر هم رسید اما دچار صدمات مغزی شد).
- او رکوردهایی در دیگر رشته‌های فری‌دایوینگ نیز دارد.
- ناتالیا مولچانوا (Natalia Molchanova)
- روس، یکی از پرافتخارترین بانوان تاریخ فری‌دایوینگ با ده‌ها رکورد جهانی در رشته‌های مختلف.
- در سال ۲۰۱۵ طی یک شیرجهٔ تفریحی در اسپانیا ناپدید شد و پیکر او هیچ‌گاه یافت نشد.
- آلکسی مولچانوف (Alexey Molchanov)
- پسر ناتالیا مولچانوا، اهل روسیه، رکورددار جهان در رشته‌های گوناگون فری‌دایوینگ.
- در Constant Weight فین‌دار (CWT) و Free Immersion رکوردهای عمق بالای ۱۳۰ متر به ثبت رسانده است.
- ویلیام تروبریج (William Trubridge)
- نیوزیلندی، متخصص در رشتهٔ Constant Weight No Fins (CNF).
- بارها رکورد جهان را در CNF جابه‌جا کرده و مرکز آموزشی Freediving را در باهاما (Dean’s Blue Hole) اداره می‌کند.
- مارتین استپانک (Martin Štěpánek)
- اهل جمهوری چک، رکورددار اسبق و مربی بین‌المللی فری‌دایوینگ.
- یکی از مربیان برجسته در Apnea Academy و فعال در توسعهٔ روش‌های آموزشی.
۷. مسابقات و رویدادهای مهم
- AIDA World Championships
بزرگ‌ترین رویداد بین‌المللی که زیر نظر انجمن AIDA برگزار می‌شود و شامل رشته‌های مختلف آب آزاد (Open Water) یا استخری (Pool Disciplines) است. - Vertical Blue
مسابقهٔ مشهور در Dean’s Blue Hole (باهاما)، یکی از عمیق‌ترین گودال‌های آبی جهان، که هر ساله بهترین فری‌دایورها برای رکوردشکنی در آن جمع می‌شوند.
۸. جنبه‌های فرهنگی و روحی
- فری‌دایوینگ، ورزشی فراتر از رکوردهای فیزیکی است. بسیاری از ورزشکاران آن، بر جنبه‌های ذهنی و روحی تأکید دارند.
- حس یگانگی با دریا، سکوت عمق اقیانوس و آزادی بی‌همتا از اکسیژن مصنوعی، باعث شده این ورزش علاوه بر جنبه‌های رقابتی، به‌عنوان راهی برای رسیدن به آرامش درونی نیز شناخته شود.
- تعریف: فری‌دایوینگ یعنی ورود به اعماق آب با یک نفس؛ شکستن محدودیت‌های تنفس و تجربهٔ سکوت عمیق دریا.
- جنبه‌های کلیدی: ترکیب تکنیک‌های تنفسی، مدیتیشن و تمرین بدنی در کنار رعایت نکات ایمنی.
- ستاره‌ها و رکوردها: از انزو مایورکا و ژاک مایول در گذشته تا هربرت نیش، آلکسی مولچانوف و ویلیام تروبریج در دوران معاصر، همگی نمایانگر پیشرفت‌های شگفت‌آور در عمق و مدت ماندگاری زیر آب هستند.
- دشواری و خطرات: ریسک‌هایی مانند بیهوشی ناشی از کمبود اکسیژن و آسیب‌های فشاری ایجاب می‌کند فری‌دایوینگ تنها با آموزش جدی، رعایت اصول ایمنی و همراهی افراد باتجربه انجام شود.
در نهایت، فری‌دایوینگ آمیزه‌ای از هنر کنترل جسم و ذهن است که در عین خطرات قابل‌توجه، اوج لذت کشف جهان زیر آب را به علاقه‌مندان هدیه می‌دهد.
