تاریخ ایران یکی از کهن‌ترین و پر افتخارترین تاریخ‌ها در جهان

ایران، گهواره‌ی تمدن‌های کهن، سرزمینی با تاریخی به قدمت افسانه‌ها و افتخاراتی به بلندای دماوند، همواره در گذرگاه حوادث و تحولات، سرافراز و استوار ایستاده است. از شکوه هخامنشیان، بانیان نخستین امپراتوری جهانی تا اقتدار ساسانیان، احیاگران هنر و دانش، این سرزمین همواره مهد تمدن و فرهنگ بوده است. آوای توحید که در فلات ایران طنین‌انداز شد، فصل نوینی را در تاریخ این سرزمین رقم زد. سلسله‌های سترگی چون صفویان، با هنر و معماری بی‌مثال خود و قاجاریان و پهلوی، در کشاکش مدرنیته، بر تارک این دیار درخشیدند؛ و سرانجام، خروش مردان و زنان این سرزمین، در انقلاب اسلامی 1979، ورق دیگری از تاریخ را گشود. فرهنگ ایران، گنجینه‌ای بی‌بدیل از هنر، فلسفه، ادبیات و علم، همواره الهام‌بخش جهانیان بوده است. از حکمت زرتشت تا اشعار حافظ و مولانا، از نگارگری‌های بی‌نظیر تا معماری‌های شگفت‌انگیز، ایران همواره نقشی بی‌بدیل در تاریخ منطقه و جهان ایفا کرده است.

تمدن هخامنشیان، از کوروش بزرگ تا اوج شکوه پارسیان

تمدن پارسیان که از آن به‌عنوان تمدن هخامنشیان یاد می‌شود، یکی از بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین تمدن‌های تاریخ بشر است. این تمدن در منطقه فلات ایران و در دوره‌ای طولانی از تاریخ (حدود 550 قبل از میلاد تا 330 قبل از میلاد) شکل گرفت و به اوج قدرت خود رسید.

بنیان‌گذاری و گسترش امپراتوری، کوروش بزرگ و نظام سیاسی کارآمد

شکل‌گیری امپراتوری هخامنشی با ظهور کوروش بزرگ (Cyrus the Great) در قرن ششم پیش از میلاد آغاز شد. او با پیروزی‌ در برابر مادها (که خود یکی از اقوام ایرانی بودند) و فتح بابل در سال 539 پیش از میلاد، نخستین امپراتوری جهانی را بنا نهاد. این امپراتوری از هند در شرق تا مصر و آتن در غرب گسترش یافته بود.

 مهم‌ترین ویژگی حکومت پارسیان، سیستم دیوان‌سالاری پیشرفته و سازمان‌یافته آن‌ها بود. در این سیستم، شاهنشاه (Pahlavi) قدرت مرکزی را داشت و بر همه سرزمین‌های تحت سلطه خود نظارت می‌کرد، اما درعین‌حال به والیان و حاکمان محلی اجازه داده بود که در امور محلی به‌طور مستقل عمل کرده اما گزارش‌های خود را به دربار شاهنشاهی ارسال کنند. نظام ساتراپ‌نشینی یا حکومت‌های ایالتی (ساتراپی‌ها)، به شاهنشاه این امکان را می‌داد که بر سرزمین‌های گسترده‌اش کنترل داشته باشد.

قوانین و ارزش‌های انسانی، منشور کوروش و تساهل دینی

کوروش بزرگ در تاریخ به دلیل برخورد انسانی با ملل فتح‌شده شناخته می‌شود. او در منشور معروف حقوق بشر کوروش که پس از فتح بابل منتشر شد، حقوق اساسی انسان‌ها را مورد تأکید قرار داد. این منشور به بردگان آزادی می‌بخشید و به قوم‌ها اجازه می‌داد که دین خود را آزادانه پرستش کنند و آداب‌ورسوم خود را حفظ کنند. همچنین، قوانینی برای حفاظت از آداب و سنت‌های مختلف به‌ویژه در سرزمین‌های فتح‌شده وضع کرد.

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دولت هخامنشی، ترویج تساهل دینی و آزادی فرهنگی بود که در آن زمان در جهان بی‌سابقه بود. برای مثال، یهودیان که در دوران بابل در اسارت بودند، پس از فتح بابل توسط کوروش، به سرزمین‌های خود بازگشتند و حتی معبد خود را در اورشلیم بازسازی کردند.

اقتصاد، فرهنگ و هنر: رونق تجارت، شکوه معماری و باورهای مذهبی

اقتصاد هخامنشیان بر پایه کشاورزی، تجارت و صنعت استوار بود. شبکه تجاری گسترده‌ای که از هند تا مصر امتداد داشت، امکان مبادله کالاهای متنوع را ازجمله طلا، نقره، پارچه، غلات، شراب و ادویه فراهم می‌کرد. یکی از شاخص‌های مهم اقتصادی هخامنشیان، سیستم ارز بود. دریهم و دراخم (درهم‌ها و داریک‌ها) سکه‌های طلای هخامنشی بودند که در سراسر امپراتوری رایج بودند.

هنر هخامنشیان با نقوش برجسته و کنده‌کاری‌های سنگی بر دیوارهای کاخ‌ها و معابد، جلوه‌ای باشکوه از خود به نمایش می‌گذارد. پایتخت باشکوه هخامنشیان، پرسپولیس (Persepolis) که ما آن را به تخت جمشید می‌شناسیم، نمادی از قدرت و عظمت این امپراتوری است.

دین رسمی امپراتوری هخامنشیان، زرتشتی‌ بود. زرتشتیان به اهورامزدا، خدای یگانه، اعتقاد داشتند و آتش را نمادی از پاکی و حقیقت می‌دانستند. آداب و رسوم مذهبی زرتشتیان در زندگی روزمره مردم پارسی تأثیر زیادی داشت و در محاکمات، دیوان‌سالاری و سیاست‌های دولتی نیز نفوذ داشت.

جنگ‌ها، فتوحات و پایان امپراتوری، از اوج قدرت تا زوال

هخامنشیان با فتوحات نظامی، قلمرو خود را گسترش دادند. کوروش بزرگ، کامبیز دوم(Cyrus II)  و داریوش اول (Darius I) از بزرگ‌ترین پادشاهان این سلسله بودند. داریوش اول به‌ویژه به خاطر موفقیت‌های نظامی و تقسیمات اداری خود مشهور است. جنگ‌های ایران و یونان، ازجمله نبردهای ماراتن و ترموپیل، از مهم‌ترین رویدادهای نظامی این دوره به شمار می‌روند که در آن‌ها خشایار شاه به مقابله با یونانیان پرداخت.

سرانجام، امپراتوری هخامنشیان در سال 330 قبل از میلاد با حمله اسکندر مقدونی سقوط کرد. اسکندر پس از فتح سرزمین‌های ایران، بسیاری از شهرها را ویران کرد و پرسپولیس (پایتخت هخامنشیان) را نیز به آتش کشید. بااین‌حال، تأثیرات تمدن هخامنشی بر فرهنگ‌های بعدی، به‌ویژه در مناطق مختلف غرب آسیا، همچنان باقی مانده است.